Author:
Abstract
Sanayi devrimi, kömür enerjisini kullanarak buharla çalışan makinaların üretimde kullanılmasıyla başlamıştır. Sanayi devrimi ile enerji artık, yaşamın vazgeçilmez unsuru haline gelmiştir. Böylece artan enerji ihtiyacı karşısında, gelişmiş batılı devletler enerji kaynaklarına sahip olmak için birinci ve ikinci dünya savaşları gibi sonuçları ağır olan bedeller ödemişlerdir. İkinci dünya savaşı sonrası büyük askeri güç olarak dünyada tescillenen Amerika Birleşik Devletleri (ABD), doları, altına dönüşebilen yegâne para birimi olarak kabul eden Bretton Woods sistemiyle de dünyada süper ekonomik güç haline dönüşmüştür. Bu büyük gücün egemen olduğu yeni dünyada, hızla gelişen teknoloji, artan dünya ticareti, nüfus artışı ve kentleşme fosil kaynaklı enerji ihtiyacını hızla artırmıştır. Artan enerji talebine karşılık, jeopolitik risklere bağlı olarak enerji arzındaki her aksaklık, 1970-1990 döneminde dünyada enerji krizlerine sebep olmuştur. Milenyum sonrasında ise artan enerji piyasasının finansallaşmasıyla enerji fiyatlarındaki büyük değer artışları hem yatırımcılar hem de kamu kesimi için kritik hale gelmiştir. Bu nedenle enerji fiyatlarında meydana gelecek krizlerin tahmin edilmesi son derece önemli hale gelmiştir. Literatürde kriz erken uyarı sistemi; Krizlerin niceliksel ya da niteliksel olarak tanımlanmasıyla oluşturulan binary bağımlı değişken, analiz yöntemi ve açıklayıcı değişkenler (göstergeler) olmak üzere üç ana bileşenden oluşmaktadır. Çalışmada, 1960 Ocak-2023 Aralık dönemine ilişkin, enerji fiyat endeksi ve ABD Tüketici Fiyat Endeksi kullanılarak Enerji Piyasa Baskı Endeksi oluşturulmuştur. Bu endeks ortalamasından 2 standart sapmalık aşımda enerji krizi olarak tanımlanmıştır. Oluşturulan “enerji kriz tanımı”, 768 aylık analiz döneminde 12 farklı ayı kriz vakası olarak tespit etmiştir. 1973 Ekim ve 1990 Ağustos döneminde enerji arz aksaklıklarıyla uyumlu olarak 6 farklı ayda enerji krizi tespit edilmiştir. Dünya 1990 Ağustos enerji krizinden sonra uzunca dönem enerji fiyatları açısından sakin döneme girmiştir. Finansallaşan enerji piyasasının da etkisiyle 2008 global finansal krizi sonrası 2008 Nisan ayında tekrar enerji kriz olgusu kendini göstermiştir. 2008 Nisan-2023 Aralık döneminde 6 farklı ayda dünya enerji krizi ile karşılaşmıştır. İnsanlık tarihinin en önemli yaşam kaynağı olan enerji, artık aynı zamanda bir servet biriktirme aracı olarak ta kullanılmasıyla birlikte enerji krizleri gelecek yıllarda da sıkça ortaya çıkması kaçınılmaz bir olgudur.
Keywords
Abstract
The industrial revolution started with the use of steam-powered machines in production using coal energy. With the industrial revolution, energy has become an indispensable element of life. Thus, in the face of the increasing need for energy, developed western states paid heavy prices such as the First and Second World Wars in order to have energy resources. The United States of America (USA), which was registered as a great military power after the Second World War, became the world's super economic power with the Bretton Woods system, which accepted the dollar as the only currency that could be converted into gold. In the new world dominated by this great power, rapidly developing technology, increasing world trade, population growth and urbanization have rapidly increased the need for fossil-based energy. In response to the increasing demand for energy, every disruption in energy supply due to geopolitical risks caused energy crises in the 1970-1990 period. After the millennium, with the increasing financialization of the energy market, large increases in energy prices have become extremely important for both investors and the public sector. Thus, predicting crises in energy prices has become extremely important. In the literature, the crisis early warning system consists of three main components: a binary dependent variable created by defining crises quantitatively or qualitatively, an analysis method and explanatory variables (indicators). In the study, the Energy Market Pressure Index is constructed using the energy price index and the US Consumer Price Index for the period January 1960-December 2023. An excess of 2 standard deviations from the average of this index is defined as an energy crisis. The "energy crisis definition" identified 12 different months as crisis cases in the 768-month analysis period. Between October 1973 and August 1990, energy crises were identified in 6 different months in line with energy supply disruptions. After the August 1990 energy crisis, the world entered a long period of calm in energy prices. With the impact of the financialized energy market, the energy crisis phenomenon reappeared in April 2008 after the 2008 global financial crisis. Between April 2008 and December 2023, the world faced an energy crisis in 6 different months. As energy, which is the most important source of life in the history of humanity, is now also used as a means of accumulating wealth, energy crises are an inevitable phenomenon that will occur frequently in the coming years.